Vrijwilligerswerk: het is geen Disneyland!

In de vijftien maanden als vrijwilliger in Quito is dit ongetwijfeld de zin die ik het vaakst herhaald heb. Vrijwilligerswerk in een ontwikkelingsland is geen klassenuitje of bezoek aan een attractiepark; of dat zou het volgens mij niet moeten zijn. Als je een "super-geweldig-fantastische" reis hebt gehad, ben je waarschijnlijk gewoon veilig en beschermd op vakantie geweest zonder de minder "super-geweldig-fantastische" kanten van het leven in een ontwikkelingsland en je werk te zien. En vakantie is natuurlijk ook prima, maar ga dan gewoon op vakantie.

Want het is superleuk dat die lieve kindjes met iedereen willen knuffelen, maar het feit dat ze dat zo graag met wildvreemden doen is vooral een teken dat er iets heel erg mis is in hun sociale context en ontwikkeling. Daar hoeven ze geen wees of vondeling voor te zijn: hier op de markt in Quito is niet de fysieke afwezigheid van familie, maar (een combinatie van) mishandeling, misbruik en ernstige verwaarlozing daar de reden voor. Dat maakt het toch een stuk minder leuk. Door ze een paar weken of maanden een paar keer per dag te knuffelen zonder groter plan met professionele begeleiding, samenwerking en gedeelde verantwoordelijkheid met de ouders, de plaatselijke gemeenschap en instanties, verander je daar niets aan. Hoe geweldig die ervaring ook voor je mag zijn.

Bovendien is het leven in een ontwikkelingsland geen rozengeur en maneschijn, als je niet voortdurend in een tourgroepje verblijft. In Quito betekent dat: je bent in een continue staat van voedselvergiftiging, herstel daarvan of in aanloop daarnaartoe, je hebt vaker en erger de griep dan thuis, je dak lekt en je deur en raam ook, en omdat je nu eenmaal opvalt als buitenlander tussen de Ecuadoranen, vallen mensen je lastig op straat. Stoned, dronken of allebei, of gewoon irritant. De politie doet zijn werk niet of niet goed, je weet nooit aan welke kant ze staan, en veiligheid is altijd en overal een issue. Er zijn elke dag honderdtwintig "kleine incidenten", zoals zakkenrollen en berovingen met een mes, tegen je buik of keel gedrukt of gebruikt om je tas open te snijden in het drukke openbaar vervoer. Zo’n verhaal wordt meestal ontvangen met een glimlach en even hoofdschudden. Ach, het had veel erger kunnen zijn.

Dat was het soms ook: een vrijwilliger werd gedrogeerd met scopolamine en beroofd, er was een verkrachting, bedreiging met een pistool, een taxi-ontvoering met beroving, iemand werd op straat in elkaar geslagen en een vrijwilligster werd met een mes in haar been gestoken, met twaalf dagen ziekenhuisopname tot gevolg. Niet van horen zeggen, maar allemaal gebeurd met onze vrijwiligers. Doe vooral niet of je thuis bent! 

Bovendien is het niet zo gemakkelijk als je zou willen om een structurele verandering bewerkstelligen met je bijdrage aan een project. Mensen komen afspraken niet na of vergeten je belangrijke informatie te geven zodat je vertraging oploopt of helemaal opnieuw moet beginnen, en de papierwinkel van overheidsinstellingen is nog minder efficiënt dan in Europa. Bovendien ben en blijf je een buitenlander, dus moet je met extra veel zorg je houding en je woorden kiezen als je iets wil. Als vrouw telt dat dubbel. Regels veranderen halverwege het jaar, en dan halverwege de rest van het jaar nog een keer, en toezeggingen zijn geldig tot en met de laatste keer dat ze bevestigd zijn. En net als je denkt dat je vooruitgang hebt geboekt met een familie of een kind, gebeurt er weer iets waardoor je (bijna) van vooraf aan kunt beginnen. 

En dan is er ook nog het cultuurverschil in het leven van alledag: hier buiten het Rijke Georganiseerde Westen leven mensen vandaag. Dat klinkt romantisch, maar het is gewoon de noodzaak om te overleven. Ik moet vandaag mijn kinderen te eten geven, want waarom zou ik aan morgen denken als ik niet weet of ik morgen wel haal? Het is heel (heel!) moeilijk om processen of lange termijn projecten te bewerkstelligen, want het is moeilijk om mensen te motiveren voor iets dat niet op korte termijn zichtbaar resultaat oplevert. Volkomen logisch, maar dat kan je zo nu en dan toch zomaar tot wanhoop drijven. 

Een "super-geweldig-fantastische" reis? Ik denk dat voor wie de realiteit achter de beschermde ideale wereld wil zien en werkelijk die realiteit wil proberen een beetje beter te maken, vrijwilligerswerk eerder een combinatie is van kleine overwinningen en momenten van blijdschap tussen grote teleurstellingen, machteloosheid, boosheid en frustratie. Geen Disneyland. At all. But definitely worth it!

Dat wel.